Diagonaliteiten!

juli 2009

I

Nadat ik met mijn niet oplettende hoofd weer eens bijna op mijn bek gegaan ben realiseer ik me langzaam wat ik de grootste verschrikking van de postmoderne stadssamenleving vind: stilstaande roltrappen*1. Dingen die moeten bewegen moeten niet stilstaan. Anders kan dat funest zijn voor de voortanden van mensen zoals ik.

De mensheid is best slim. Door samen ideeën te delen zijn we steeds een stapje verder gekomen richting dominante diersoort op dit rondvliegende rotsblok van ons. De baas van de rots. Dat bevalt de mens wel. Dat is evolutionair gezien ook een erg slimme zet gebleken. Zo heeft de geschiedenis uiteindelijk uitgewezen. Als je niet de sterkste bent kun je maar het beste heel slim zijn. En op een coöperatieve manier roofdieren die vele malen sterker zijn te slim af zijn, dat is best doordacht te noemen. Daarom is de koning der dieren op deze planeet nou net een slimme aap met een groot brein en niet een boze leeuw met een scherp gebit.

II

De baas van de rots was een comfortabele positie voor de mens. Zijn voedselvoorraden waren veiliggesteld en de roofdieren bleven meestal wel uit de buurt. Maar daar hield het niet op. Nee nee. De mens ging verder. Hij zette dat samenwerkingsprincipe dat al zoveel goeds opleverde voort in almaar groeiende gemeenschappen waarbinnen iedereen zo’n beetje deed waar hij of zij goed in was zodat alle taken die in een samenleving vervuld moesten worden ook op de beste manier gedaan werden. En zo wist de mensheid met horten en stoten, met briljante momenten van menselijke genius afgewisseld met gruwelijke momenten van evenzo menselijke barbaarsheid en domheid, langzaamaan wat treden te beklimmen op de oneindige trap van de vaart der volkeren. Er werden gigantische stappen vooruit (en achteruit) gezet. Maar ook kleine stapjes voorwaarts, die dan toch verdomde handig bleken te zijn.

Een voorbeeld. Heel vroeger bijvoorbeeld zat men met het probleem van het reliëf. Ook als inmiddels dominante diersoort die lama’s had geleerd te domesticeren, deed je gewoon vrij weinig aan platentektoniek. Verschuivingen in de korst van de planeet waar je op rondliep waren moeilijk tegen te houden je niet zo één-twee-drie. Dus zat de mens met bergen die naast mooie vergezichten ook voor logistiek geëmmer zorgden.

Hellende vlakken waren dus maar matig om te beklimmen. ‘Maar hee’, dacht de innovatieve mens met het onnatuurlijk grote brein. Als je nou in dat hellende vlak hoeken zou hakken. Moest er dan niet uiteindelijk iets ontstaan wat wij tegenwoordig een trap noemen? Een heel erg slim plan om bijvoorbeeld zakken met maïs op dezelfde plek als hongerige kinderen te krijgen, zo dacht men. En dat was dan weer noodzakelijk voor het voortbestaan van de soort. Zo gezegd zo gedaan natuurlijk. En de ontwikkeling kon weer verder. Ongelofeloos.

Eeuwen later culmineerde dit uithakken van hoeken onder invloed van voortschrijdende technische ontwikkelingen (en gecombineerd de toenemende luiheid wat betreft fysieke inspanningen in het dagelijks leven*2 van de mens) in de eerdergenoemde roltrap. Heel handig om diagonale vlakken te bestijgen.

De mensheid werd zo steeds een beetje slimmer. Ontwikkelingen als de taal en daarna het schrift (waardoor die taal daadwerkelijk genoteerd kon worden) waren behoorlijk handig. Nu werden al die goede ideeën ook echt onthouden. En veel goede ideeen dat we hadden. De vaart der volkeren spurtte werkelijk door en de welvaart groeide en groeide. De mens met het onnatuurlijk grote brein had nu zelfs de beschikking over allerlei dingen die niet echt nodig maar wel best gewoon leuk waren. Hij kwam zelfs aan genoeg zelfontplooiing toe als andere Maslowiaanse behoeften bevredigd waren. Heel goed, heel goed.

Alleen een beetje jammer dat niet alle mensen daar de vruchten van konden plukken. Naast best wel slim bleken de meeste mensen ook eens een stel eikels te zijn die niet in staat bleken te zijn voorbij de tribale verbanden te denken die ooit broodnodig waren om te overleven (nationalisme is natuurlijk niet veel meer dan stammenoorlogje met een dun vernislaagje van beschaving eroverheen. In plaats van knuppels en speren hebben we tegenwoordig economische sancties. Of kernbommen).

III

Gelukkig hebben sommige individuen wel door dat die stammenoorlogjes een beetje uit de tijd zijn. Dat we maar één planeet hebben waar we met zijn allen toe gedoemd zijn en dat het misschien beter is om te zorgen dat alles een beetje eerlijk verdeeld wordt. Gewoon, om onnodig gedoe en gezeik te voorkomen. En omdat dat misschien het handigste is om het overleven van de soort ‘mens’ te kunnen blijven garanderen. Zo kun je het eigenlijk niet maken om een stel Chinezen aan de andere kant van de aarde jouw schoenen en computers te laten maken omdat je die minder geld hoeft te betalen, terwijl je er niet tegelijkertijd ook voor zorgt dat die Chinezen genoeg te eten en te drinken hebben. Ook het blijven ondersteunen van een mensenrechten schendend landje midden in moslimgebied uit naam van een soort eeuwige claim op een door een oud boek beloofd land, is iets waar je het misschien ook gewoon niet mee eens kunt zijn. En ik ben ervan overtuigd dat meer mensen dat eigenlijk vinden. Ze hebben die realiteit alleen nog niet helemaal door, want hun televisie vertelt hen dat niet. Die vertelt dat hamburgers bij McDonald’s eten cool is en dat een nieuw paar Nikes heel belangrijk is voor hun leven. Ook als de oude Nikes helemaal nog niet versleten zijn. Het gaat namelijk om de aanschaf van het nieuwe model schoen. Niet om het nodig hebben van de schoen om op te lopen. De televisie vertelt niks over arbeidsrechten en het bloed aan de handen van de zichzelf in onschuld wassende consument. De televisie vertelt dingen die goed zijn voor het continueren van het Almachtige Bedrijf. Geld moet blijven rollen. Ook als de rots waar we nog steeds met zijn allen op zitten naar de flikker gaat. Beursfluctuaties en de stand van de AEX-index zijn immers ook indicaties over hoe het met mij gaat en met jou gaat. De televisie vertelt over de postmoderne variant van het filosofische ‘Goede Leven’.

Maar sommige mensen zetten af en toe hun televisie eens uit. Ze gaan er even voor zitten en denken eens goed na. Eventueel lezen ze zelfs een goed boek. Boeken stimuleren dat onnatuurlijk grote brein van die mens iets meer dan die lineaire gedachtegolven onmogelijk makende en maar beelden uitbrakende televisie. Die mensen denken na over hoe de problemen van deze wereld opgelost zouden kunnen worden. Idealisten noemen we die. Die idealisten hebben een bepaalde visie op de wereld en hoe die zou moeten zijn. Dat waren gedurende de hele geschiedenis meestal heel gewone mensen die net iets verder dachten.

IV

Meestal hebben die idealisten een geest die open staat voor vanalles. Hun grote brein is een soort informatie opslorpende spons. Heel gaaf is dat. Zo kunnen af en toe heel erg goede ideeën ontstaan. Maar soms raken ze ondanks hun ongetwijfeld goede bedoelingen zo zeer onder invloed van hun eigen gelijk of van een bepaalde doctrine die door andere slimmeriken is uitgedacht, dat hun heldere oordeel zo’n beetje vervangen wordt door een heilig geloof in het eigen gelijk. En dat is stukken minder gaaf.

Religie en heilige boeken kunnen die invloed hebben op anders weldenkende mensen. Rationele mensen blazen zichzelf niet op in de hoop een tig aantal maagden te mogen bezitten in het één of andere paradijs. Maar ook zogenaamd seculiere ideologieën kunnen dat effect hebben. Mensen willen nu eenmaal heel graag ergens in geloven en dan samen met medestanders samen gelijk gaan zitten hebben. Seculier gedachtegoed kan ook een transcendentaal karakter aannemen.

V

Het systeem is nooit heilig. Als je denkt dat een heilig boek jou de wet moet voorschrijven. Als je denkt dat iemand anders het land uitmoet omdat dat om de een of andere duistere reden beter zou zijn voor dat land. Als je links bent en denkt dat je stenen moet gooien naar de politie om dat te bewijzen.

Democratie is in de essentie namelijk gebouwd op ‘scepsis jegens het aanhoudende gelijk van één partij’. En dat is een heel erg verstandig uitgangspunt (voorwaarden hiervoor zijn dan wel weer onafhankelijke mediakanalen om het volk te berichten over de geboekte resultaten van de machthebbende partij, en geïnteresseerde en weldenkende burgers die hun burgerplicht naar behoren vervullen en zich mengen in het publieke debat).

Ook als je een protagonist van de vrije wereld bent is het handig je niet blind te staren op je eigen ideologie. Vrijheid, gelijkheid en broederschap kun je er niet inrammen. Zo is iemand met een stellig en onbuigzaam geloof in het eigen gelijk vaak enger dan iemand met duisterdere motieven. Hebzucht is niet mysterieus en streeft geen heilig doel na.

De wereld in groeiende mate organiseren volgens jouw idee van hoe de wereld zou moeten zijn, kan zich al snel op een hellend vlak bevinden. Een diagonaliteit worden. Potentieel diagonaal langzaamaan naar beneden schuivend. Guantanamo Bay. Gedwongen economische liberalisering van zowat de hele derde wereld onder druk van organisaties als het IMF. Het illegaal democratie brengen in Irak. Het willen onderuitschoppen van vermeend fascistische moslimrégimes. Het nieuw-westerse collectieve islambashen ter meerdere glorie van de bashers zelf. *3 Hier is nieuws: Hitler liet de verarmde Duitsers ook geloven dat de Joden alles schuld waren. En veel mensen geloofden dat echt.

In zulk soort gevallen zitten we al snel weer eens met een enorme humanitaire puinhoop. Dan hebben uit naam van het eigen gelijk een groot aantal mensen systematisch de vernieling ingeholpen. Dat doet de CIA omdat ze heilig overtuigd zijn van de unieke Amerikaanse Sonderweg-positie in de geschiedenis en dat deed de KGB omdat staatsgevaarlijke elementen de communistische heilstaat en dus het algemene belang nogal in de problemen zouden kunnen brengen. En ook wij doen dat als we denken dat we het recht hebben om mensen die niet in onze christelijk-liberale heilstaat thuishoren te verwijderen.

Mensenrechten en dergelijk spul. Die vinden we heel erg belangrijk. Behalve als we vinden dat we zelf heel erg gelijk hebben. Collectief krabben wij ons aan de kop. Het eigen gelijk is vaak als legitimatie gebruikt voor de meest vervelende gruweldaden die de geschiedenis kent. Juist omdat ze uit naam van het goede zijn gebeurd.

Niets leren van de geschiedenis lijkt één van de meest hardnekkige menselijke karaktertrekken te zijn. Maar let op: Ideologie mag nooit statisch worden. De wereld verandert. Ideologie moet een denksysteem zijn dat op de meest rechtvaardige manier de realiteit ordent. Geen utopisch horizongestaar. Dat leidt tot gezanik. Laat je niks wijsmaken. Als jeugd zijn wij de toekomst en dat impliceert een zekere mate van verantwoordelijkheid. Zeker omdat we voor de rest niet zo ontzettend veel te klagen hebben hier. Alstublieft.


* 1: Binnen niet al te lange tijd zal de stilstaande roltrap jammer genoeg van zijn troon worden gestoten door een nieuw in te voeren mobiel repressiemiddel. De OV-chipkaart. Omdat één of andere technocraat heeft besloten dat het afsluiten van een contract met een chips producerend bedrijf zinnig zou zijn kan ik me straks gaan zitten irriteren aan nodeloos gebliep en klagende bejaarden die niets meer begrijpen van het openbaar vervoer. Wat is er mis met een doodnormale strippenkaart? En nee ik weiger nog steeds te geloven dat de mystieke samenzwering der Illuminati het net om ons heen verder sluit. Of dat Big Brother Balkenende en zijn strijdvaardige gristencompanen eigenlijk de hele dag al grinnikend zijn onderdanen zit te monitoren in een kamertje met heel veel tv-schermen in het Torentje ergens. Ik heb gewoon iets tegen dingen die ik onzinnig vind.

*2: Omdat fysieke inspanningen in het dagelijks leven geen plaats meer hebben in het beschaafde leven van de welgestelde mens vonden we de sportschool uit. In het dagritme van de gemiddelde 9-to-5-er houdt de dagelijkse beweging wel een beetje op bij het naar de auto lopen rond negenen in de ochtend en weer terug rond vijven in de middag, en de trip van computer naar cup-a-soup-automaat rond de klok van vier. Vandaar. Sportschool. Om op een gecontroleerde en door experts vastgestelde manier het overtollige vet ervan af te tae-boën. Toppie hoor. Echt.

*3: Het werkt. Echt. Ik las laatst op een muur ergens in de stad dat ‘de kredietkrisus de schult was van de Marrokkane’. En nee tweede generatie Marokkanen zijn Nederlands staatsburger en kun je niet terugsturen naar een land waar ze zelf misschien net twee keer op vakantie zijn geweest. Interne problemen moet je intern oplossen. Niet deporteren.